چگونه یک روحانی ۹۲ ساله در سکوت جلوی بازگشت خشونت تمام عیار به عراق را گرفت؟
اشاره: مشک آن باشد که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید. گزارش یک سایت خارجی از عملکرد، جایگاه و رسالت تاریخی یکی دیگر از علمای راستین تشیع. البته بازهم در این گزارش به صورت خزنده و پوشیده اختلاف های ملی، قومی و زبانی برجسته گردیده است که از بیگانه غیر از این انتظاری نیست.
هنگامی که هفته گذشته عراق در آستانه جنگ داخلی قرار گرفت، تنها یک نفر بود که می‌توانست جلوی آن را بگیرد: یک روحانی ۹۲ ساله شیعه عراقی که بار دیگر ثابت کرد قدرتمندترین فرد در کشورش است.
آیت‌الله علی سیستانی در انظار عمومی درباره ناآرامی‌هایی که در خیابان‌های عراق به راه افتاد چیزی نگفته است. اما مقامات دولتی و خود شیعیان می‌گویند، تنها موضع سیستانی در پشت صحنه بود که یک فروپاشی را متوقف کرد.
داستان خونین‌ترین هفته عراق در نزدیک به سه سال اخیر، محدودیت‌های سیاست‌های سنتی را در کشوری نشان می‌دهد که قدرت شروع و توقف جنگ‌ها در اختیار روحانیون قرار دارد. بسیاری از این روحانیون با ایران پیوندهایی مبهمی دارند.
عراقی‌هایی که به خیابان‌ها آمده بودند، تهران را به دلیل تحریک خشونت‌ها مقصر می‌دانستند. ماجرا از محکوم کردن ضمنی مقتدی صدر، محبوب‌ترین سیاستمدار عراقی از سوی یک روحانی مستقر در ایران آغاز شد که به مقلدان خود از جمله خود صدر در نامه‌ای دستور داد که از رهبر ایران پیروی کنند.
با این حال پیروان صدر پس از انتشار این نامه و در پی آن کناره‌گیری مقتدی صدر از فعالیت‌های سیاسی سعی کردند به ساختمان‌های دولتی یورش ببرند. از سوی دیگر مردان مسلحی که گمان می‌رود اعضای شبه‌نظامیان طرفدار ایران باشند به سوی تظاهرکنندگان صدری که سنگ پرتاب می‌کردند تیراندازی کردند و دست‌کم ۳۰ نفر کشته شدند. اما تنها در طول ۲۴ ساعت، این آتش به همان سرعتی که شعله‌ور شد، خاموش نیز شد. صدر در یک سخنرانی خواستار آرامش شد. حامیان مسلح و پیروان غیر مسلح او خیابان‌ها را ترک کردند. ارتش منع آمد و شد شبانه را لغو کرد و آرامش شکننده‌ای بر پایتخت حاکم شد.
خبرگزاری رویترز برای درک چگونگی آغاز ناآرامی‌ها و سرکوب آن، با نزدیک به ۲۰ مقام از دولت عراق، جنبش صدر و جناح‌های رقیب شیعه که طرفدار ایران هستند صحبت کرد. بیشتر آن‌ها به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.
آیت‌الله سیستانی در کجای ماجرا قرار داشت؟
تمامی افرادی که با آن‌ها گفت‌وگو شد به مداخله قاطع آیت‌الله سیستانی در پشت پرده اشاره داشتند، فردی که هرگز مقام سیاسی رسمی در عراق نداشته است اما به‌عنوان تاثیرگذارترین عالم در مرکز مذهبی شیعی یعنی نجف ریاست می‌کند.
طبق گفته مقامات، دفتر سیستانی به صدر پیغام داد که اگر خشونت حامیانش را متوقف نکند، آیت‌الله سیستانی ناآرامی‌ها را محکوم خواهد کرد.
طبق نوشته رویترز و به نقل از یک مقام دولت عراق، در واقع اگر آیت‌الله سیستانی بیانیه‌ای منتشر می‌کرد که در آن خواستار توقف درگیری‌ها می‌شد این موضوع صدر را در موضع ضعف قرار می‌داد گویی که او باعث و بانی خونریزی‌ها در عراق بوده است.
سه شخصیت شیعه مستقر در نجف و نزدیک به سیستانی ارسال پیام صریح دفتر این مرجع تقلید به صدر را تایید نمی‌کنند اما می‌گویند که برای صدر روشن بود که سیستانی به زودی سخن خواهد گفت مگر اینکه صدر خود اقدام به توقف ناآرامی‌ها کند.
یک مقام وابسته به ایران در منطقه نیز به رویترز گفت که اگر دفتر سیستانی نبود، مقتدی صدر نشست خبری خود را برگزار نمی‌کرد که طبق آن خواستار توقف درگیری‌ها شود.
مداخله سیستانی ممکن است فعلا از خونریزی گسترده‌تری جلوگیری کرده باشد اما مشکل حفظ آرامش را در کشوری که قدرت زیادی در خارج از نظام سیاسی در روحانیت شیعه از جمله در میان روحانیون با روابط نزدیک با ایران دارد حل نمی‌کند.
سیستانی که از زمان حمله آمریکا که منجر به سرنگونی صدام حسین شد، در مقاطع حساس تاریخ عراق مداخله قاطع کرده است، جانشین مشخص و آشکاری ندارد. اطلاعات کمی با وجود سنش در مورد وضعیت سلامتی وی در دسترس عموم قرار دارد.
در همین حال، بسیاری از تاثیرگذارترین شخصیت‌های شیعه از جمله خود صدر در مقاطع مختلف در ایران تحصیل، زندگی و کار کرده‌اند، جایی که حکومت تلاشی برای جدا کردن نفوذ روحانیت از قدرت دولتی ندارد.
ماجرای شروع خشونت‌ها از کجا شروع شد؟
خشونت‌های هفته گذشته پس از آن آغاز شد که آیت‌الله کاظم حائری، روحانی عراقی الاصل که دهه‌ها در ایران زندگی می‌کنند دفتر مرجعیت خود را به دلیل کهولت سن تعطیل کرد. چنین حرکتی عملا در تاریخ ۱۳۰۰ ساله اسلام شیعی ناشناخته است جایی که روحانیون و مراجع تقلید معمولا تا زمان مرگ مقلدان خود را دارند.
حائری از سوی پدر مقتدی صدر به‌عنوان مشاور معنوی نهضت صدر منصوب شده بود که خود از روحانیونی بود که در سال ۱۹۹۹ از سوی رژیم صدام ترور شد. حائری در اعلام کناره‌گیری خود از مرجعیت، صدر را به‌دلیل ایجاد شکاف میان شیعیان محکوم کرد و از مقلدان خود خواست تا به آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران اقتدا کنند.
صدر پس از این اتفاق، در انظار عمومی بیگانگان [به‌طور ضمنی تهران] را برای مداخله حائری مقصر دانست: «فکر نمی‌کنم که او این کار را با اراده خودش انجام داده باشد.»
یکی از اعضای ارشد جنبش صدر مستقر در بغداد به رویترز گفت که صدر خشمگین است. حائری راهنمای معنوی صدر بود. صدر آن را خیانتی می‌دانست که هدفش ربودن مشروعیت مذهبی او به‌عنوان یک رهبر شیعه در زمانی که او با گروه‌های مورد حمایت ایران برای قدرت می‌جنگید، بود.
برخی از افراد نزدیک به صدر در نجف گفتند که این اقدام به این معنا بود که صدر باید بین اطاعت از راهنمای معنوی خود یعنی حائری و پیروی از خامنه‌ای یا طرد او یکی را انتخاب کند. با این حال صدر اعلام کرد که به‌طور کلی از سیاست کناره‌گیری می‌کند. اقدامی که پیروانش را به خیابان‌ها کشاند.
برخی از کارشناسان حوزه مذهبی شیعی می‌گویند که اقدام حائری برای بستن دفترش و هدایت مقلدانش به حمایت از رهبر ایران قطعا در شرایط فعلی عراق مشکوک است جایی که هر گونه پیشنهاد مداخله ایران انفجاری است.
مارسین آلشماری، پژوهشگر دانشکده کندی هاروارد به رویترز می‌گوید: «دلایل محکمی وجود دارد که باور کنیم این موضوع تحت تاثیر فشار ایران بوده است اما فراموش نکنیم که حائری در گذشته با صدر نیز اختلافاتی داشته است.»
او اضافه می‌کند: «حائری در زمانی که نیازی به این کار وجود نداشت، مقلدان خود را به سمت خامنه‌ای هدایت کرد. و بعید به نظر می‌رسد که فردی در موقعیت او دفاترش را که احتمالا پر سود هستند تعطیل کند.»
سکوت ۲۴ ساعته مقتدی صدر
در حالی که درگیری‌های مسلحانه در مرکز بغداد ادامه داشت، صدر نزدیک به ۲۴ ساعت سکوت کرد.
در آن زمان، شخصیت‌های مذهبی شیعه در سراسر عراق سعی کردند صدر را متقاعد کنند که خشونت‌ها را متوقف کند. به گفته مقامات مورد گفت‌وگوی رویترز، شخصیت‌های شیعه در ایران و لبنان نیز به افراد داخل عراق پیوستند تا فشار بر صدر از طریق دفتر سیستانی در نجف انجام شود.
یک مقام دولت عراق به رویترز می‌گوید: «ایرانی‌ها مستقیما مداخله نمی‌کنند. آن‌ها تحت تاثیر واکنش‌های منفی علیه نفوذ خود در عراق قرار گرفته‌اند و سعی می‌کنند از راه دور بر رویدادها تاثیر بگذارند.»
بغداد روز جمعه آرام بود اما بن‌بست همچنان پابرجا است.
صدر بر انتخابات جدید اصرار دارد در حالی که برخی از گروه‌های مورد حمایت ایران می‌خواهند برای تشکیل دولت تلاش کنند.
دولت مستقر فعلی تا حد زیادی سیاست سکوت را در پیش گرفته است. مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق روز سه‌شنبه گذشته در بیانیه‌ای که ساعاتی پس از توقف درگیری‌ها صادر شد گفت که در صورت ادامه خشونت از سمت خود کناره‌گیری خواهد کرد.
رناد منصور از اندیشکده چتم هاوس مستقر در لندن گفت: «نخست وزیر به‌عنوان فرمانده کل قوا در همه این ماجراها کجا بود؟» وی معتقد است که خشونت بیشتر منتفی نیست.
وی اضافه می‌کند: «تمرکز اصلی صدر تبدیل شدن به بازیگر اصلی شیعه در عراق است و بنابراین او می‌خواهد به دنبال مخالفان شیعه خود برود. در عراق خشونت یکی از ابزارهایی است که برای رقابت استفاده می‌شود.»
