پدیده پول‌شویی و بازتاب آن در حقوق جزای افغانستان

بسم‌الله الرحمن الرحیم

پدیده پول‌شویی و بازتاب آن در حقوق جزای افغانستان

چکیده

پول‌شویی ﻳﺎ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﭘﻮﻝ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﻧﺤﻮﺓ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﻋﻮﺍﻳـﺪ نامشروع جرائم ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺍﺧﺘﻔﺎﻱ ﻣﻨﺒﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻮﺍﻳﺪﻱ ﺍﺳﺖ. ﻫﺪﻑ ﺍﺯ قانون‌گذاری ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ پول‌شویی، ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺳﻮﺩﺁﻭﺭ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻣﺮﺗﻜﺒﺎﻥ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﻣﻬﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﭼﻨﮓ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻧگرﻳﺰﻧﺪ.پول‌شویی یک فرآیند سه مرحله‌ای است که مرحله اول مستلزم قطع هرگونه ارتباط مستقیم بین وجوه و جرمی است که از آن حاصل شده است. مرحله دوم مخفی کردن رد پای وجوه برای جلوگیری از تعقیب قانونی آن می‌باشد. مرحله سوم نیز بازگرداندن مجدد وجوه به مجرم به صورتی که نحوه اکتساب و محل جغرافیایی آن قابل‌ردیابی نباشد.

طبق قوانین کشور، پول‌شویی عبارت است از: وجوه و دارایی‌ها را پنهان، تغییر شکل، تسعیر، انتقـال و یا آن را از کشور خارج و یا وارد نماید، مشروط بر اینکه علم داشته باشد که دارایی‌های متذکره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجۀ عمل یا غفلتی حاصل گردیده باشد که این عمل یا غفلت در داخل یا خارج کشور یا محل ارتکاب آن مطابق قوانین نافذ جرم پنداشته شده باشد.

مجرمین جرم پول‌شویی طبق قوانین کشور به دو دسته اشخاص حقیقی و حقوقی تقسیم شده است؛ برای اشخاص حقیقی که مرتکب این جرم می‌شوند، مجازات حبس و جریمه مادی در نظر گرفته است، اما اشخاص حقوقی که مرتکب این جرم می‌گردند، ممکن است به مجازات مصادره اموال، جریمه مالی‌ و حتی انحلال شرکت محکوم شوند.

واژگان کلیدی: پول‌شویی، تبدیل پول کثیف به پول تمیز، تطهیر پول، مراحل پول‌شویی، حقوق جزای  افغانستان

مقدمه؛

... وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبیثَ بِالطَّیِّبِ وَ لا تَاْکُلُوا اَمْوالَهُمْ اِلی اَمْوالِکُمْ اِنَّهُۥ کـانَ حُوبًا کَبیرًا (نسآء/2)

تبدیل شدن جرم به یک تجارت پرسود برای سازمان‌های تبهکار و دیگر مجرمان، کشورها و سازمان‌های بین‌المللی را وادار کرد تا فرایندی را که از طریق آن درآمدهای ناشی از رفتارهای مجرمانه به قصد اخفا و کتمان ماهیت و منشأ این درآمدها و باهدف قانونی جلوه دادن آن‌ها، مورد شستشو واقع می‌شوند، مورد جرم انگاری قرار دهند؛ تا از این طریق بتوانند انگیزه ارتکاب جرائم مالی را در سردمداران سازمان‌های تبهکار کم‌رنگ نمایند. باهدف پیشگیری از تشدید جرائم مالی و مدیریت اقتصادی کشورها، پدیده پول‌شویی در قوانین کشورها جرم شمرده شد و کشور ما نیز برای رسیدن به همین اهداف تطهیر پول را غیرقانونی اعلام کرد.

گفتار اول: مفهوم و روش‌های پول‌شویی

پول‌شویی ﻳﺎ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﭘﻮﻝ((Money Launddering, Laundering ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﻧﺤﻮﺓ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﻋﻮﺍﻳـﺪ نامشروع جرائم ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺍﺧﺘﻔﺎﻱ ﻣﻨﺒﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻮﺍﻳﺪﻱ ﺍﺳﺖ. ﺍﺻﻄﻼﺡ «پول‌شویی» ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑـﺎﺯ ﺑـﺎ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﻗﺎﭼﺎﻕ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﺨﺪﺭ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺭﻛﻦ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺑﺎ ﻓﺴﺎﺩ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ می‌شود. ﮔﺴﺘﺮﺓ پول‌شویی ﻫﻤﻪ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ جرائم ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ رشوه‌خواری ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ می‌شود. ﻫﺪﻑ ﺍﺯ قانون‌گذاری ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ پول‌شویی، ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺳﻮﺩﺁﻭﺭ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻣﺮﺗﻜﺒﺎﻥ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﻣﻬﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﭼﻨﮓ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻧگرﻳﺰﻧﺪ. در این گفتار سعی می‌شود که ضمن شناسایی مفهوم پول‌شویی، روش‌های معمول ارتکاب این جرم نیز مورد اشاره قرار گیرد.

بند اول: مفهوم پول‌شویی2

در یک تعریف کلی "پول‌شویی" یا "تطهیر پول" فرآیندی است که طی آن شکل مبدأ و مشخصات پول‌های آلوده حاصل از معاملات غیرقانونی نظیر تجارت مواد مخدر، جرائم سازمان‌یافته، تروریسم و نظایر آن تغییر می‌یابد و صورت قانونی به خود می‌گیرد. بر اساس ماده یک دستورالعمل اروپایی مصوب مارس 1990، پدیده پول‌شویی به این شرح تعریف شده است: تبدیل یا انتقال یک دارایی، باهدف پنهان کردن منشأ غیرقانونی آن دارایی یا کمک به هر شخصی که با چنین جرائمی سر و کار دارد. ) دستورالعمل اروپایی مصوب مارس 1990، ماده یک (

برخی معتقدند که ریشه اصطلاح پول‌شویی به مالکیت بر شبکه‌های از رختشوی‌خانه‌های ماشینی ایالات‌متحده در دهه 1930 برمی‌گردد که ناشی از کسب و کارهای سران مافیایی بود3 (بانک جهانی، چارچوب‌های حقوقی مقابله با فساد، ص 88.، پاورقی_ﻣﺘﺮﺟﻢ). در مقابل برخی معتقدند که وجه‌تسمیه این کلمه از آنجاست که پول سیاه یا غیرقانونی طی یک مجموع نقل و انتقال شسته و تمیز می‌شود. در هر حال پول‌شویی اصطلاح جدیدی است که نخستین بار در جریان رسوایی «واترگیت» در سال 1973 پدیدار گردید و در یک چارچوب حقوقی و قانونی برای اولین بار در سال 1982 در دادگاهی در امریکا مطرح شد و پس از آن در سطح گسترده‌ای به کار رفت و کاربرد متداولی در سطح جهان یافت.

در اصطلاح عامه از پول‌شویی اغلب به عنوان تبدیل پول کثیف به پول تمیز یاد می‌شود به طور کلی عمل تبدیل و مخفی نگه‌داشتن در فرایند پول‌شویی امری حیاتی شمرده می‌شود. از این رو شاید ساده‌ترین تعریف از پول‌شویی عبارت است از فرایند تبدیل پول نقد یا سایر دارایی‌ها که از فعالیت جنایت‌کارانه ناشی شده است با این هدف که وانمود شود که این دارایی‌ها از یک منبع قانونی و مشروع حاصل‌شده‌اند؛ اما در رابطه با منابع عمده‌ای که غالباً در مورد در‌آمدهای ناشی از جنایات ذکر می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره نمود. قاچاق، کلاه‌برداری، فروش کالاهای مسروقه، حمل‌ونقل مواد مخدر و جنایت‌های مالی (کلاه‌برداری‌های بانکی، کلاه‌برداری از طریق کارت اعتباری، تقلب در سرمایه‌گذاری، تقلب در پیش‌پرداخت، کلاه‌برداری از طریق اعلام ورشکستگی، اختلاس و نظایر آن‌ها؛ بنابراین پول‌شویی فرایندی است که طی آن در آمد ناشی از جرائمی مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه و کالا، قاچاق انسان، رشوه، اخاذی، کلاه‌برداری و... را که پولی نامشروع و غیرقانونی است به پول مشروع و قانونی تبدیل می‌شود (معاونت آموزش قوه قضائیه، آشنایی با جرم پول‌شویی، ص 6).

گروه کاری مبارزه با پول‌شویی، این جرم را به شرح ذیل تعریف می‌کند:

الف) تحصیل، تملک، نگهداری، تصرف یا استفاده از عواید حاصل از جرم با علم به این که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.

ب) تبدیل، مبادله یا انتقال عواید حاصل از جرم به منظور پنهان کردن منشأ غیرقانونی آن با علم به این که آن عواید که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه ارتکاب جرم ناشی شده‌اند و نیز کمک به مرتکب این جرم، به نحوی که مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن نگردد.

ج) اخفا، پنهان و یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشأ، محل، نقل و انتقال، جابه‌جایی یا مالکیت عواید حاصل از جرم که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به آن برمی‌گردد و نتیجه آن تلقی می‌شود (فرهاد، رهبر و فضل‌الله میرزا وند، پول‌شویی و روش‌های مقابله با آن، ص 4). 

در ﺑﻨﺪ ب ﻣﺎده 3 ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ملل متحد ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و داروﻫﺎی روان‌گردان ﻣﺼﻮب 1988 ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﺳﻨﺪ بین‌المللی در ﺧﺼﻮص پول‌شویی، ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از تطهیر پول اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﻪ، «ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل اﻣﻮال ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﯾﻦﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮاﻟﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮم ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨﺪ اﻟﻒ اﯾﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف ﺑﻮده (جرائم ﻗﺎﭼﺎق ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ داروﻫﺎی ﻣﺨﺪر و ﻣﻮاد روانﮔﺮدان) ﯾﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻤﻞﻣﺸﺎرﮐﺖدر ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺧﺘﻔﺎء ﯾﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻨﺸﺎء ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺎل ﯾﺎﺑﻪ  ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ارﺗﮑﺎب ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮﻣﯽ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺗﺎ از آﺛﺎر  ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻤﻞ ارﺗﮑﺎﺑﯽﺧﻮد رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﺪ. اﺧﺘﻔﺎء ﯾﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﺎﻫﯿﺖ واﻗﻌﯽ، ﻣﻨﺒﻊ، ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار، ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل، ﺣﺮﮐﺖ، ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ ﯾﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻣﻮال ﺑﺎ ﻋلم ﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮاﻟﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮم ﻣﻘﺮر در ﺑﻨﺪ اﻟﻒ اﯾﻦ  ﻣﺎده (جرائم ﻗﺎﭼﺎق ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ داروﻫﺎی ﻣﺨﺪر و ﻣﻮاد روانﮔﺮدان) ﯾﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺎرﮐﺖ درﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ.»(www.undoc.org)

کنوانسیون سال 2000 ملل متحد علیه بزه‌کاری سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) یکی دیگر از اسناد بین‌المللی مهم است که جرم پول‌شویی را تعریف کرده است، در بند 1 ماده 6 این کنوانسیون آمده است:

"هر دولت متعاهد طبق اصول اساسی حقوق داخلی خویش اقدامات قانون‌گذاری و سایر اقدامات لازم برای جرم جنایی، تلقی کردن این اعمال را در صورتی که به طور عمدی ارتکاب یابند اتخاذ خواهد کرد:

الف) 1- تبدیل یا انتقال اموال با علم به اینکه چنین اموالی منافع حاصل از جرم می‌باشند به منظور اختفا یا گمراه نمودن منشأ غیرقانونی اموال یا کمک به کسی که مرتکب جرم مقدم می‌شود به منظور زدودن آثار حقوقی اقدام وی.

2. اختفا یا گمراه نمودن ماهیت واقعی، منبع، مکان انتقال، حرکت یا مالکیت اموال یا حقوق مربوط به آن، با علم بر اینکه چنین اموالی منافع حاصل از جنایت می‌باشند.

هر کشوری طبق مفاهیم اساسی سیستم خود:

1-   تحصیل، تصرف یا استفاده از اموال، با علم بر اینکه چنین اموالی منافع حاصل از جرم می‌باشند.

2-   شرکت در ارتکاب یا همکاری یا تبانی در ارتکاب یا شروع به ارتکاب و کمک و معاونت، تسهیل و مشاوره دادن به ارتکاب هرگونه جرائمی که طبق این ماده جرم تلقی می‌شوند". (شهلا، معظمی، جرم سازمان‌یافته و راهکارهای جهانی مقابله با آن، ص 107.)

جرم پول‌شویی در قوانین افغانستان این‌گونه تعریف‌شده و اشخاص در موارد زیر مــرتکب جرم تطهیر پول شنـاخته می‌شود:

 "در صورتی که وجوه و دارایی‌ها را پنهان، تغییر شکل، تسعیر، انتقـال و یا آن را از کشور خارج و یا وارد نماید، مشروط بر اینکه علم داشته باشد که دارایی‌های متذکره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجۀ عمل یا غفلتی حاصل گردیده باشد که این عمل یا غفلت در داخل یا خارج کشور یا محل ارتکاب آن مطابق قوانین نافذ جرم پنداشته شده باشد.

در صورتی که وجوه و دارایی‌ها را با وصف آگاهی از اینکه طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده است حصول، تصاحب و یا مورد استفاده قرار دهد و یا دلایلی مبنی بر آگاهی موصوف از منشأ جرمی وجوه و دارایی‌ها موجود باشد.

 در صورت شریک شدن یا داخل شدن در یک قرارداد یا معامله طور مستقیم و یا به نمایندگی از شخص به خاطر فراهم آوری تسهیلات جهت حصول، نگهداری، استعمال و کنترول وجوه و دارایی‌ها با وصف آگاهی و یا موجودیت دلایل قوی مبنی بر آگاهی وی بر اینکه وجوه و دارایی‌ها طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده است.

پنهان کردن یا تغییر شکل دادن وجوه و دارایی‌های مندرج جزء (1) این ماده شامل کتمان یا تغییر شکل ماهیت، منبع، موقعیت، فروش از دست دادن، انتقال، مالکیت یا هرگونه حقوق در خصوص وجوه و دارایی‌های می‌باشد. آگاهی و علمی که در جزء (1) این ماده به حیث عنصر متشکلۀ جرم پنداشته می‌شود، به آثار و علائم جرمی به دست آمده و حقایق ما حول آن استناد می‌گردد"(قانون مبارزه علـــیه تطهیر پــول و عواید ناشی از جرائم، مادۀ سوم). 

 

بند دوم: روش‌های پول‌شویی

در طول سال‌های اخیر شیوه‌های عمده‌ای که بر اساس آن‌ها پول‌شویی انجام می‌گیرد، به طور روزافزونی مستندسازی شده‌اند اما پیچیدگی موضوع در حال افزایش بوده و تعداد روش‌های مورد استفاده نیز گسترش پیداکرده که عمدتاً به منظور پیش‌دستی کردن در مقابل عملیات ضد پول‌شویی هست. حال در این رابطه می‌توان به طور خلاصه به مهم‌ترین روش‌های مورد استفاده اشاره نمود:

الف) سیستم‌های بانکی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای حرکت دهنده پولشویان محسوب می‌شود این مقوله می‌تواند برای مثال دربرگیرنده استفاده از ابزارهای بانکی از قبیل حواله‌ها بانکی، انتقال‌های تلگرافی برای جابجا کردن پول در سطح بین‌المللی و اجرای طرح‌های متکی به وام باشد و همچنین استفاده از اسمورفینگ یا ساختاربندی، یعنی ایجاد سپرده‌های کوچک متعدد که کمتر از مقادیری هستند که موجب شکل‌گیری گزارش معاملات نقدی مشکوک یا عمده می‌شود و این کار با استفاده از خویشاوندان، شخص ثالث یا اسامی جعلی برای حساب‌ها و یا حتی با اقدامات پیچیده‌تری از قبیل استفاده از شرکت‌های کاغذی (صوری) صورت می‌پذیرد.

ب) حواله از طریق مؤسسات مالی غیر بانکی علی‌الخصوص صرافی‌ها و مؤسسات ارسال‌کننده وجوه. هم اکنون متداول‌ترین شکل استفاده از سی ستم‌های حواله، تبدیل دلارهای حاصل از فروش مواد مخدر و... به ارزهای محلی و انتقال آن‌ها به کشورهای مبدأ این روش است. برای این کار قاچاقچیان مواد مخدر از یک واسطه (که به طور معمول صرافی، مؤسسه مالی غیر بانکی، یا مؤسسه‌های کوچک دیگر هستند) استفاده می‌کنند. دلارهای حاصل از فروش مواد مخدر به واسطه سپرده می‌شود و وی ترتیبی می‌دهد که مؤسسه دیگر در مقصد وجوه سپرده‌شده را به شکل ارز داخلی به فروشندگان مواد تحویل می‌دهند. واسطه‌ها اغلب برای انجام چنین خدمتی، کارمزدی بیشتر از نرخ رسمی دلار/ ارز مقصد دریافت می‌کنند و در نهایت وجوه نقد بدون انتقال فیزیکی به خارج از کشور منتقل می‌شود (فرهاد، رهبر و فضل‌الله میرزا وند، پول‌شویی و روش‌های مقابله با آن، ص 46).

ج) قاچاق کالا؛ در برخی از کشورها پول‌های حاصل از جرائم از طریق جرم دیگری به نام قاچاق سازمان‌یافته کالا، تطهیر شده و به کشورهای دیگر منتقل می‌گردند، در این کشورها شیوه‌ها و مکانیزم های پول‌شویی مواد مخدر و تبهکاری سازمان‌یافته برخلاف کشورهای صنعتی که در بخش رسمی اقتصاد انجام می‌شود، در این کشورها متفاوت بوده و پول‌شویی از طریق جنایت دیگری به نام قاچاق به بازارهای زیرزمینی به گردش درآمده و در نهادهای غیرقانونی تطهیر می‌شود.

د) سیستم بانکداری زیرزمینی که به عنوان سیستم عملیات بانکی موازی نیز شناخته می‌شود. این سیستم‌ها نه تنها محرمانه بودن کامل اسرار مالی را به وجود می‌آورند، بلکه حتی از محاکمه شدن توسط روزنامه‌ها نیز در امان می مانند (محمدباقر، همتی، تدابیر پیشگیرانه و مجازات در قانون مبارزه با پول‌شویی، ص 40).

هـ) پول‌شویی دامنه وسیعی از مؤسسات تجاری را در برگرفته به‌طوری که دیده شده است افراد شاغل درزمینه بیمه، کالاهای تجاری، اوراق بهادار و دارایی‌های غیرمنقول، تماماً برای مقاصد پول‌شویی مورد استفاده واقع‌شده‌اند.

و) بهره‌برداری از فعالیت‌های اقتصادی مشروع از قبیل فاکتورنویسی غیرواقعی، درهم آمیختن پول‌های مشروع و نامشروع، استفاده از مقررات متکی به وام (که به وسیله آن فرد پولشو درآمدهای خود را به کشور دیگری منتقل می‌کند و با تبدیل آن‌ها به اوراق بهادار اقدام به دریافت به وام بانکی می‌کند که این وام به کشور مبدأ ارسال می‌شود.

ز) روش مهم دیگری که انتظار می‌رود در آینده مورد استفاده پولشویان قرار گیرد در ارتباط با استفاده از تکنولوژی‌های نوین پرداختی قرار دارد (پول الکترونیک) پتانسیل لازم را برای ساده کردن عملیات، پنهان کردن منبع درآمد جنایتکاران و جابجا کردن این درآمدها بدون کنترل و بازرسی دارا می‌باشد.

گفتار دوم: آثار و اهداف پول‌شویی و روش‌های مبارزه با آن

اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ گسترش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ گروه‌های ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر سازمان‌یافته و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ امر که ﺟﻨﺎﯾﺎت ارﺗﮑﺎﺑﯽ اﯾﻦ گروه‌ها، ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدی ﺑﺴﯿﺎری را از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﮑﺎب جرائمی ﻧﻈﯿﺮ قاچاق مواد ﻣﺨﺪر، ﻗﺎﭼﺎق اﻧﺴﺎن، اﺧﺎذی، ﻓﺤﺸﺎء و مواد اﻟﮑﻠﯽ ﻧﺼﯿﺐ اﯾﻦ گروه‌ها می‌نماید، طبیعتاً ﺟﻬﺖ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﻮدن منشأ ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﯾﻦ دارایی‌ها، ﻓﺮاﯾﻨﺪ تطهیر پول ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎی ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر ﻗﺮار می‌گیرد ﺗﺎ از ورای اﯾﻦ اﻗﺪام و ﺑﺎ ادﻏﺎم و ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل و ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ درآﻣﺪﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از جرم ﺑﺎ اﻣﻮال و دارایی‌های ﻣﺸﺮوع، رﯾﺸﻪ درآﻣﺪﻫﺎ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ و طبیعتاً ﺑﺎ ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﺟﺮیان، اﻣﮑﺎن اداﻣﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﯾﻦ گروه‌ها ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ. با توجه ﺑﻪ روی آوردن دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ در ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﺮم اﻧﮕﺎری پول‌شویی، یکی از اﻗﺪامات ﻣﺆﺛﺮ در اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ، شناخت آثار و اهداف پول‌شویی و روش‌های مبارزه با آن می‌باشد که ما هر یک از این مراحل را به طور فشرده مورد اشاره قرار می‌دهیم.

بند اول: اهداف پول‌شویی

امروزه پول‌شویی به یک موضوع اساسی برای هر بنگاه مهم جنایت تبدیل شده است. پول‌شویی موفقیت‌آمیز جنایتکاران را قادرمی سازد که:

الف) خود را از فعالیت‌های جنایت‌کارانه که به سودآوری می‌انجامد کنار بکشند و یا از آن فاصله بگیرند، از این رو تعقیب سازمان‌دهی کنندگان اصلی جنایت و فعالیت‌های تبهکارانه دشوار‌‌شود.

ب) منافع و سودهای کسب‌شده را از فعالیت جنایتی دور می‌کند تا اگر این جنایت گرفتار عوامل قضایی شوند از توقیف سودهای مذکور جلوگیری به عمل آید.

ج) از منافع و مزایای این سودها بهره‌مند شوند بدون اینکه توجه کسی را به خودشان جلب نمایند.

د) عواید و سودهایی فوق را در فعالیت‌های جنایت‌کارانه فردی و یا حتی در فعالیت‌های اقتصادی مشروع مجدداً سرمایه‌گذاری نمایند.

بند دوم: روش‌های مبارزه با پول‌شویی

نهادهای مالی در خط مقدم مبارزه علیه پول‌شویی قرار دارند، از یک سو پولشویان این نهادها را مورد نظر و هدف قرار می‌دهند و از سوی دیگر نهادهای مالی بر اساس مقررات وظیفه دارند تا به دقت بر داد و ستدهای مالی نظارت کنند. برای مثال در انگلستان سازمان‌های مالی ملزم هستند که هرگونه دادوستد مشکوک و علاوه بر آن تمام مبادلات بیش از 10 هزار پوند را گزارش دهند. مؤسساتی را که مستعد عملیات پول‌شویی هستند عبارت‌اند از: بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیر بانکی، صندوق‌های قرض‌الحسنه، بازنشستگی، تعاونی اعتباری و صرافات، بورس اوراق بهادار، شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌ها و مؤسسات بیمه، بنیادها و مؤسسات خیریه.

دولت‌ها باید برای مبارزه با پول‌شویی، یکسری از قوانین و مقرراتی را که به پول‌شویی مجال می‌دهند، تغییر دهند و همچنین با پیگیری یکسری از سیاست‌ها به مبارزه با پول‌شویی بپردازند. برای تدوین سیاست‌های ضد پول‌شویی، تهیه گزارش‌ها آماری دقیق مورد احتیاج می‌باشد. سپس باید به تدوین و تصویب قانون ضد پول‌شویی پرداخته شود.

در بسیاری از کشورها، با استفاده از تکنیک‌های فنی صندوق بین‌المللی پول، قوانینی را که بانک‌های مرکزی، بانک‌های تجاری و ارزی توسط آن‌ها اداره می‌شود، فرمول‌بندی کرده‌اند. برای این منظور باید قوانینی برای بانکداری تصویب گردد که کلیه بانک‌ها و شعب خارج آن‌ها را از پول‌شویی دور سازد.

سیاست دیگر، کنترل و نظارت بر ارزهای خارجی می‌باشد. بدین صورت که دولت‌ها باید با ارائه تمهیداتی در رأس بازارهای مالی قرارگرفته و بر نقل و انتقالات ارزهای خارجی نظارت داشته باشند. اعمال نظارت بر مؤسسات مالی و بانک‌ها نیز سیاست دیگر مبارزه با پول‌شویی می‌باشد. برای این منظور، fatf و کمیته بال برای جلوگیری از استفاده غیرقانونی اعضای سیستم بانکی اعلامیه‌های صادر نموده‌اند. این اعلامیه، همکاری مجریان قانون را در راستای شناسایی مشتریان بانک‌ها و نظارت بر رفتارهایشان را با نگهداری و ثبت اطلاعات مربوطه و گزارش رفتارهای غیرقانونی آن‌ها مورد توجه قرار داده است. زیرا پول‌شویی در سطح وسیع منجر به آلوده شدن مدیران سیستم بانکی و در نتیجه کل سیستم مالی خواهد شد.

یکی دیگر از سیاست‌های کلان دولت، وصول مالیات می‌باشد. بدین ترتیب که اصلاح ساختار مالیاتی کشور، سبب جلوگیری از فرار مالیاتی و در نتیجه جلوگیری از ایجاد پول‌های کثیف و پول‌شویی خواهد شد. در وهله اول این مسأله سبب عدم فرار مالیاتی می‌شود و در وهله دوم با جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی سبب کنترل جرائم می‌گردد10[i]

دولت‌ها باید برای مبارزه با پول‌شویی، یکسری از قوانین و مقرراتی را که به پول‌شویی مجال می‌دهند، تغییر دهند و همچنین با پیگیری یکسری از سیاست‌ها به مبارزه با پول‌شویی بپردازند. برای تدوین سیاست‌های ضد پول‌شویی، تهیه گزارش‌های آماری دقیق مورد احتیاج می‌باشد.

سپس باید به تدوین و تصویب قانون ضد پول‌شویی پرداخته شود. در بسیاری از کشورها، با استفاده از تکنیک‌های فنی IMF قوانینی را که بانک‌های مرکزی، بانک‌های تجاری و ارزی توسط آن‌ها اداره می‌شود، فرمول‌بندی کرده‌اند. برای این منظور باید قوانینی برای بانکداری تصویب گردد که کلیه بانک‌ها و شعب خارج آن‌ها را از پول‌شویی دور سازد.

سیاست دیگر، کنترل و نظارت بر ارزهای خارجی می‌باشد. بدین صورت که دولت‌ها باید با ارائه تمهیداتی در رأس بازارهای مالی قرارگرفته و بر نقل و انتقالات ارزهای خارجی نظارت داشته باشند. اعمال نظارت بر مؤسسات مالی و بانک‌ها نیز سیاست دیگر مبارزه با پول‌شویی می‌باشد. برای این منظور، FATF و کمیته بال برای جلوگیری از استفاده غیرقانونی اعضای سیستم بانکی اعلامیه‌ای صادر نموده‌اند. این اعلامیه، همکاری مجریان قانون را در راستای شناسایی مشتریان بانک‌ها و نظارت بر رفتارهایشان را با نگهداری و ثبت اطلاعات مربوطه و گزارش رفتارهای غیرقانونی آن‌ها مورد توجه قرار داده است؛ زیرا پول‌شویی در سطح وسیع منجر به آلوده شدن مدیران سیستم بانکی و در نتیجه کل سیستم مالی خواهد شد. 

بند سوم: آثار پدیده پول‌شویی

آثار منفی اقتصادی پول‌شویی بر توسعه اقتصادی را به سختی می‌توان به صورت کمی بیان کرد. بر کارشناسان امر واضح است که چنین فعالیت‌هایی نهادهای بخش مالی را که برای رشد اقتصادی (به ویژه برای کشورهای در حال توسعه) مهم و حیاتی هستند، با اضمحلال روبه رو می‌کند و با کاهش بهره‌وری در بخش حقیقی از طریق غیر بهینه کردن تخصیص منابع، تشویق فعالیت‌های جنایی های اداری، رشد اقتصادی را کاهش می‌دهد. همچنین پول‌شویی می‌تواند به صورت بسیار محسوس ترکیب تولیدات یک سیستم اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه بر بخش خارجی اقتصاد (تجارت بین‌المللی و جریان سرمایه) مؤثر واقع شود و از این طریق توسعه اقتصادی را در بلندمدت تحت سلطه خود قرار دهد.

از دیگر آثار مهم و زیان‌بار پول‌شویی، کاهش درآمدهای دولت است که به صورت غیرمستقیم به اشخاصی که مالیات خود را صادقانه پرداخت می‌کنند، لطمه وارد می‌کند. علاوه بر این پول‌شویی، گردآوری مالیات را با مشکل مواجه می‌سازد. اخلال و بی‌ثباتی در اقتصاد، کاهش سیاست‌های دولت بر سیاست‌های اقتصادی، تغییر جهت سرمایه‌گذاری‌ها، خروج سرمایه از کشور، تضعیف بخش خصوصی، تضعیف امنیت ملی، تضعیف یکپارچگی و تمامیت بازارهای مالی، تأثیر معکوس بر نرخ بهره و ارز، افزایش ریسک اعتباری، ایجاد مانع برای خصوصی‌سازی و...

رشد پول‌شویی در غالب فعالیت‌های زیرزمینی به علت عدم ثبت در تولید ناخالص ملی کشور، سیاست‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار خواهد داد؛ زیرا نداشتن آمارهای صحیح از تولید ناخالص ملی مسلماً باعث تغییر سیاست‌های پولی و مالی دولت‌ها می‌شود. اگر چه ثبت این جرائم در ترازها سبب پیچیده‌تر شدن آن‌ها و در نتیجه دشوار شدن مدیریت دولت بر سیاست‌ها خواهد گردید.

به طور خلاصه پول‌شویی و دیگر جرائم مالی ممکن است به تغییرات مبهم و غیرقابل‌توجیه در تقاضای پول و نوسانات شدید در جریان‌های سرمایه نرخ ارز و نرخ بهره منجر شود. ماهیت غیرقابل‌پیش‌بینی پول‌شویی همراه با کاهش کنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی, دستیابی به سیاست‌های صحیح و کارآمد اقتصادی را با مشکل مواجه می‌کند. علاوه بر این‌ها موفقیت گروه‌های تبهکار در اقدام به ارتکاب جرم پول‌شویی، عملاً ﻣﻮﺟﺐ ﺗﮑﺮار فعالیت‌های ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ اﯾﻦ گروه‌ها و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان ﻣﺎﻟﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ارﺗﮑﺎب جرائم سنگین‌تر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. (معاونت آموزش قوه قضائیه، سیاست جنایی- تقنینی ایران در جرائم اقتصادی، ص 87)

گفتار سوم: ﻣﺮاﺣﻞ پول‌شویی   

پول‌شویی یک فرآیند سه مرحله‌ای است که مرحله اول مستلزم قطع هرگونه ارتباط مستقیم بین وجوه و جرمی است که از آن حاصل شده است. مرحله دوم مخفی کردن رد پای وجوه برای جلوگیری از تعقیب قانونی آن می‌باشد. مرحله سوم نیز بازگرداندن مجدد وجوه به مجرم به صورتی که نحوه اکتساب و محل جغرافیایی آن قابل‌ردیابی نباشد. به طور کلی برای تطهیر عواید حاصل از جرم، سه مرحله متمایز از هم که عبارت‌اند از مرحله استقرار، لایه گذاری و درهم آمیزی، شناسایی گردیده است (ﺻﺎدق، ﺳﻠﯿﻤﯽ، ﺟﻨﺎﯾﺎت سازمان‌یافته ﻓﺮاﻣﻠﯽ، صص 76 و 77.) ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮی در ﺑﺎب هر یک می‌پردازیم:

بند اول: ﻣﺮﺣﻠﻪ اول، اﺳﺘﻘﺮار؛ (مکان‌یابی)

مرحله مکان‌یابی را باید پرخطرترین مرحله پول‌شویی برای مجرمان دانست؛ زیرا در این مرحله احتمال کشف جرم بسیار زیاد است. واریز مبلغ قابل‌توجهی پول نقد به یک یا چند حساب در بانک، نظر بسیاری از افراد را به خود جلب خواهد نمود. یکی از متداول‌ترین شیوه‌هایی که پولشویان در این مرحله به کار می‌برند، استخدام افرادی است که وجوه نقد را به دفعات متعدد و به میزانی کمتر از حد تعیین‌شده برای گزارش دهی، به حساب‌های بانکی واریز کرده و عمدتاً از اسکناس‌های ریز یا ترکیبی از اسکناس‌های مختلف استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است این افراد از بانک، چک مسافرتی یا حواله‌های پولی دریافت کنند. سپس این ابزارها را در بانک هدف سپرده‌گذاری کنند؛ بنابراین اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در زﻧﺠﯿﺮه پول‌شویی، ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ (جرائم ﻣﻘﺪم) و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﻮل اﺳﺖ ﮐــﻪ معمولاً ﭘﻮل ﻧﻘﺪ فراوانی از فعالیت‌های ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻋﺎﯾﺪ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ می‌شود. در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ وﺟﻮه ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺟﺮم وارد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﯽ می‌شوند و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرج از کشور منتقل می‌شوند ﺗﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و در ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻌﺪی آن‌ها را ﺑﻪ اﻣﻮال دﯾﮕﺮی ﻣﺜﻞ حواله‌ها و چک‌های ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﯽ و ﯾﺎ اشیاء گران‌قیمت ﻣﺜﻞ آﺛﺎر ﻫﻨﺮی و... ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. سرمایه‌گذاری در بانک‌های ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﻣﻦ ﻧﯿﺰ معمولاً در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺠﺎم می‌شوند (اﺣﺪ، باقر زاده، ﻣﻨﺒﻊ ﭘﯿﺸﯿﻦ، ص 235).   

بند دوم: ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم، اﺳـــﺘﺘﺎر؛ (لایه گذاری)

در این ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺸﻌﺎﺑﯽ ﯾﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﺮک ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻣﻼت مالی که ﺻﻮرت می‌گیرد ﻣﻨﺒﻊ واﻗﻌﯽ تملک اموال ﻣﺨﻔﯽ ﯾﺎ واروﻧﻪ جلوه‌گر می‌شود و پول‌های ﻧﺎﻣﺸﺮوع از منشأ اصلی ﺧﻮد ﻣﻨﻔﮏ می‌شوند و ﭼﻨﺎن دست‌کاری می‌شوند ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻬﺮه غیرحقیقی از مبدأ و ﻣﺄﺧﺬ ﭘﻮل ﺑﺎﻗﯽ می‌ماند. 

در دومین مرحله از زنجیره پول‌شویی که مرحله لایه گذاری یا برهم گذاری نیز نامیده می‌شود، پول‌های آلوده از نهاد مالی که در آغاز مستقر شده بود، خارج‌شده و از طریق تعدادی از نهادهای مالی دیگر جابجا شده و در معاملات پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از کارت‌های اعتباری دارای ارزش بالا برای پرداخت خریدهای خارجی و واریز وجوه به بانک‌های ناشناخته در «بهشت مالیاتی» از روش‌هایی است که پول شویان و فراریان مالیاتی به کار می‌گیرند.

بند سوم: ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﺳــﻮم، ادﻏــﺎم؛ (درهم آمیزی)

آخرین حلقه زنجیره پول‌شویی، درهم آمیزی یا درهم آمیزی مجدد نام دارد. این مرحله زمانی اتفاق می‌افتد که بتوان پول شسته شده را برای استفاده و بدون آن که دیگر قابل‌شناسایی باشد، به نظام قانونی بازگرداند. وام مجدد، نکول وام، وام وثیقه‌ای و... از روش‌هایی است که در این مرحله به کار گرفته می‌شود. یکی دیگر از شیوه‌های کارآمد در این مرحله، خرید مالکیت یک بانک در بهشت‌های مالیاتی است. مالکیت چنین نهادهایی به پول شویان اجازه می‌دهد با انجام فعالیت‌های گوناگون تمام نشانه‌های پول کثیف را تغییر دهند.

در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺴﺠﺎم ﯾﺎ اﻧﺠﺎم دوﺑﺎره ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ (ﻣﻨﺒﻊ ﭘﯿﺸﯿﻦ، ص 235)، در واقع ﭘﻮل ﺗﻄﻬﯿﺮ ﺷﺪه وارد ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدی و مالی مشروع و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ می‌شود و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻣﻮال دیگر بوده و تشخیص و تمیز آن غیرممکن می‌شود. وارد ﺷﺪن ﭘﻮل تطهیر شده ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدی معمولاً ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ اﯾﺠﺎد شرکت‌های بی‌نام ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر در کشورهایی ﮐﻪ ﺣﻖ ﺣﻔﻆ اﺳﺮار، تضمین و ﯾﺎ ارﺳﺎل ﺻﻮرت حساب‌های ﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ ﺻﺎدرات و واردات ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ زﯾﺎدی دارﻧﺪ ﺻﻮرت می‌گیرد. 

گفتار چهارم: ارکان جرم پول‌شویی

 پول‌شویی ﻳﺎ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﭘﻮﻝ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﻧﺤﻮﺓ ﺍﺳـﺘﻔﺎﺩﻩ ﻋﻮﺍﻳـﺪ ﻧﺎﻣﺸـﺮﻭﻉ جرائم ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺍﺧﺘﻔﺎﻱ ﻣﻨﺒﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻮﺍﻳﺪﻱ ﺍﺳﺖ. ﺍﺻﻄﻼﺡ «ﭘﻮﻝ  ﺷﻮﻳﻲ» ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑـﺎﺯ ﺑـﺎ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﻗﺎﭼﺎﻕ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﺨﺪﺭ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺭﻛـﻦ ﺍﺻـﻠﻲ ﻣﺒـﺎﺭﺯﻩ ﺑـﺎ ﻓﺴﺎﺩ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ می‌شود.

ﮔﺴﺘﺮﺓ پول‌شویی ﻫﻤﻪ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ جرائم ﻣﺮﺑـﻮﻁ ﺑـﻪ رشوه‌خواری ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ می‌شود. ﻫﺪﻑ ﺍﺯ قانون‌گذاری ﺩﺭ خصوص پول‌شویی، ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺳﻮﺩﺁﻭﺭ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻣﺮﺗﻜﺒﺎﻥ ﺟﺮﺍﺋﻢ ﻣﻬﻢ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﭼﻨﮓ قاﻧﻮﻥ ﻧﮕﺮﻳﺰﻧﺪ. قانون‌گذاران افغانستان با توجه به این نکات و با الهام از کنوانسیون‌های بین‌المللی پول‌شویی را جرم انگاری نموده است.

بند اول: رکن قانونی

رکن قانونی جرم پول‌شویی را موادی از «قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرائم» تشکیل می‌دهد، این مواد دربردارنده موارد ذیل نسبت به پدیده پول‌شویی می‌باشد:

الف) مصادیق جرم پول‌شویی؛ همان طور که گذشت، پول‌شویی از جرائمی است که در قوانین کشور انعکاس یافته است و قوانین کشور مواردی خاصی را به عنوان پول‌شویی مورد جرم انگاری قرار داده است، این موارد عبارت‌اند از:

"در صورتی که وجوه و دارایی‌ها را پنهان، تغییر شکل، تسعیر، انتقـال و یا آن را از کشور خارج و یا وارد نماید، مشروط بر اینکه علم داشته باشد که دارایی‌های متذکره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجۀ عمل یا غفلتی حاصل گردیده باشد که این عمل یا غفلت در داخل یا خارج کشور یا محل ارتکاب آن مطابق قوانین نافذ جرم پنداشته شده باشد.

در صورتی که وجوه و دارایی‌ها را با وصف آگاهی از اینکه طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده است حصول، تصاحب و یا مورد استفاده قرار دهد و یا دلایلی مبنی بر آگاهی موصوف از منشأ جرمی وجوه و دارایی‌ها موجود باشد.

 در صورت شریک شدن یا داخل شدن در یک قرارداد یا معامله طور مستقیم و یا به نمایندگی از شخص به خاطر فراهم آوری تسهیلات جهت حصول، نگهداری، استعمال و کنترل وجوه و دارایی‌ها با وصف آگاهی و یا موجودیت دلایل قوی مبنی بر آگاهی وی بر اینکه وجوه و دارایی‌ها طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده است.

پنهان کردن یا تغییر شکل دادن وجوه و دارایی‌های مندرج جزء (1) این ماده شامل کتمان یا تغییر شکل ماهیت، منبع، موقعیت، فروش از دست دادن، انتقال، مالکیت یا هرگونه حقوق در خصوص وجوه و دارایی‌های می‌باشد. آگاهی و علمی که در جزء (1) این ماده به حیث عنصر متشکلۀ جرم پنداشته می‌شود، به آثار و علائم جرمی به دست آمده و حقایق ما حول آن استناد می‌گردد"(قانون مبارزه علـــیه تطهیر پــول و عواید ناشی از جرائم، مادۀ سوم).

ب) مجازات جرم پول‌شویی؛ قانون‌گذار کشور برای اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی در جرم پول‌شویی مجازات های متفاوتی در نظر گرفته است:

1. مجازات اشخاص حقیقی؛ در صورتی اشخاص حقیقی مرتکب جرم پول‌شویی گردد، طبق قوانین کشور به جزای ذیل محکوم می‌گردد:

 "(1) فاعل جرم تطهیر پول به حبسی که مدت آن از دو سال کمتر و از پنج سال بیشتر نباشد

 و یا جریمه نقدی‌ای که از پنجاه هزار افغانی کمتر و از دو صد و پنجاه هزار افغانی بیشتر نباشد و یا به هر دو جزاء محکوم می‌گردد.

 (2) اشتراک کننده، معاونت کننده، تسهیلات فراهم آورنده، قصد کننده، مشوره دهنده به ارتکاب جرم تطهیر پول و اشخاصی که در اتحاد یا توافق به آن قرار داشته باشند مانند فاعل جرم مجازات می‌گردند"(قانون مبارزه علـــیه تطهیر پــول و عواید ناشی از جرائم، مادۀ چهل و ششم).

2. مجازات اشخاص حکمی؛ روشن است که اشخاص حقیقی به دلیل اینکه در صورت ارتکاب جرم هم موجب کاهش اعتماد اجتماعی می‌شوند وهم می‌تواند درجه جرم ارتکابی آن‌ها از شدت بیشتری برخوردار باشد، بنابراین مجازات آن‌ها نیز شدید تر خواهد بود، به همین دلیل در مورد مجازات اشخاص حقوقی مجازات ذیل پیش‌بینی گردیده است:

 "(1) در صورتی که جرم تطهیر پول توسط کارمند، وکیل و یا نمایندۀ شخصیت حکمی صورت گیرد شخصیت حکمی به جریمۀ نقدی که از دو صد و پنجاه هزار افغانی کمتر و از یک میلیون و دو صد و پنجاه هزار افغانی بیشتر نباشد، محکوم می‌گردد. این حکم مانع تطبیق مجازات مندرج مادۀ چهل و ششم این قانون بالای اشخاص حقیقی منسوب به شخصیت حکمی نمی‌گردد. شخصیت‌های حکمی دولــتی از ایـن امر مستثنا است.

(2) شخصیت حکمی علاوه بر مجازات مندرج فقرۀ (1) این ماده به جزاء های آتی نیز محکوم‌شده می‌تواند:

1- ممنوعیت از پیشبرد عرصه‌های معین فعالیت‌های تجارتی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم برای مدتی که بیش از پنج سال نباشد.

2- انـحلال شرکت، مشروط بر اینکه فعالیت آن منجر به ارتکاب جرم مورد نظر گردد یا اجازۀ استفاده از ساختمان‌های مربوط را برای چنین هدفی اعطا نماید.

3- نشر حکم از طریق رسانه‌های همگانی"(قانون مبارزه علـــیه تطهیر پــول و عواید ناشی از جرائم، مادۀ چهل و هفتم).

بند دوم: رکن مادی

رﻓﺘﺎر ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ در ﻫﺮ جرمی اصولاً ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از صورت‌های ﻓﻌﻞ، ﺗﺮک ﻓﻌﻞ، ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺮک ﻓﻌﻞ داﺷﺘﻦ و نگه‌داشتن و ﺣﺎﻟﺖ و وﺿﻌﯿﺖ، ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. پول‌شویی از ﺟﻤﻠﻪ جرائمی اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ آن ضرورتاً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺎدی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ. ﻓﻌﻞ ﻣﺮﺗﮑﺐ، در پول‌شویی عبارت است:

- از پنهان کردن، تغییر شکل دادن، تسعیر، انتقـال وجوه و دارایی‌ها و یا خارج و یا وارد نمودن آن‌ها از کشور.

-    حصول، تصاحب و یا مورد استفاده قرار دادن وجوه و دارایی‌ها را با وصف آگاهی از اینکه طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده باشد.

-    شریک شدن یا داخل شدن در یک قرارداد یا معامله طور مستقیم و یا به نمایندگی از شخص به خاطر فراهم آوری تسهیلات جهت حصول، نگهداری، استعمال و کنترل وجوه و دارایی‌ها با وصف آگاهی.

تمام این موارد به عنوان ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﻣﺎدی ﻣثبت مد ﻧﻈﺮ قانون‌گذار در مادۀ سوم قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرائم، به صراحت آمده است.

از ﻧﻈﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺟﺮم پول‌شویی از ﺟﻤﻠﻪ جرائم ﻣﻘﯿﺪ ﻣﺤﺴﻮب می‌گردد و ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ آن خصوص ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن پیش‌بینی ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ از پنهان کردن، تغییر شکل دادن، تسعیر، انتقـال وجوه و دارایی‌ها و یا خارج و یا وارد نمودن آن‌ها از کشور و حصول، تصاحب و یا مورد استفاده قرار دادن وجوه و دارایی‌ها را با وصف آگاهی از اینکه طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده باشد و همین طور شریک شدن یا داخل شدن در یک قرارداد یا معامله طور مستقیم و یا به نمایندگی از شخص به خاطر فراهم آوری تسهیلات جهت حصول، نگهداری، استعمال و کنترل وجوه و دارایی‌ها با وصف آگاهی.

در ﺧﺼﻮص ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺟﺮم پول‌شویی ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ این ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوری اﺳﺖ که تمام این موارد باید به صورت فعل مثبت، صورت گیرد و حتی پنهان سازی نیز به صورت ترک فعل تحقق نمی‌یابد.

بند سوم: عنصر روانی

ﺟﺮم پول‌شویی از ﺟﻤﻠﻪ جرائم ﻋﻤﺪی اﺳﺖ و ارﺗﮑﺎب ﻏﯿﺮ ﻋﻤﺪی آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ مادۀ سوم قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرائم، ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺑﺎﯾﺪ دارای ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﺪ و به عبارت دﯾﮕﺮ سوءنیت ﻋﺎم و ﺧﺎص ﺟﻬﺖ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم اﺧﺘﻼس ﺑﺎﺷﺪ، همان‌گونه که در ذیل ماده آمده است: مشروط بر اینکه علم داشته باشد که دارایی‌های متذکره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجۀ عمل یا غفلتی حاصل گردیده باشد که این عمل یا غفلت در داخل یا خارج کشور یا محل ارتکاب آن مطابق قوانین نافذه جرم پنداشته شده باشد.

پنهان کردن یا تغییر شکل دادن وجوه و دارایی‌های مندرج جزء (1) این ماده شامل کتمان یا تغییر شکل ماهیت، منبع، موقعیت، فروش از دست دادن، انتقال، مالکیت یا هرگونه حقوق در خصوص وجوه و دارایی‌های می‌باشد. آگاهی و علمی که در جزء (1) این ماده به حیث عنصر متشکلۀ جرم پنداشته می‌شود، به آثار و علائم جرمی به دست آمده و حقایق ما حول آن استناد می‌گردد.

 

نتایج؛

اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ گروه‌های ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر سازمان‌یافته و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ امر که ﺟﻨﺎﯾﺎت ارﺗﮑﺎﺑﯽ توسط اﯾﻦ گروه‌ها، ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدی ﺑﺴﯿﺎری را از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﮑﺎب جرائمی ﻧﻈﯿﺮ قاچاق مواد ﻣﺨﺪر، ﻗﺎﭼﺎق اﻧﺴﺎن، اﺧﺎذی، ﻓﺤﺸﺎء و ﻣﻮاد اﻟﮑﻠﯽ ﻧﺼﯿﺐ اﯾﻦ گروه‌ها می‌نماید، طبیعتاً ﺟﻬﺖ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﻮدن منشأ ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﯾﻦ دارایی‌ها، ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻄﻬﯿﺮ ﭘﻮل ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎی ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر ﻗﺮار می‌گیرد ﺗﺎ از ورای اﯾﻦ اﻗﺪام و ﺑﺎ ادﻏﺎم و ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل و ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ درآﻣﺪﻫﺎی ﻧﺎﺷـﯽ از جرم ﺑﺎ اﻣﻮال و دارایی‌های ﻣﺸﺮوع، رﯾﺸﻪ درآﻣﺪﻫﺎ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ و طبیعتاً ﺑﺎ ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن، اﻣﮑﺎن اداﻣﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﯾﻦ گروه‌ها ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روی آوردن دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ در ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﺮم اﻧﮕﺎری پول‌شویی، و نیز اهتمام قانون‌گذاران کشور به جرم انگاری این پدیده، لازم است تا در راستای اجرایی کردن این قانون نیز توجه لازم صورت گیرد.

روشن است که قانون خوب به تنهایی هیچ‌وقت نمی‌تواند مشکلات اجتماعی را سامان بخشد، بلکه وجود قانون زمینه و بسترساز رسیدن به اهداف اجتماعی، و یا زدودن مشکلات و نارسایی‌ها است؛ بنابراین اگر دولت‌مردان کشور اراده لازم برای مبارزه با فساد و بی‌عدالتی‌ها را نداشته باشند، نه عدالت اقتصادی در جامعه شکل می‌گیرد و نه پیشرفت اقتصادی محقق خواهد شد.

 

 

پی‌نوشت‌ها:

---

1. قرآن کریم.
2. Money Launddering, Laundering
3. ﺩﺭ ﺩﻫﻪ۱۹۳۰ ﻣﻴﻼﺩﻱ ﮔﺎﻧﮕﺴﺘﺮﻫﺎﻱ ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ، ﺩﻻﺭﻫﺎﻱ ﺣﺎﺻﻞ ﺍﺯ ﻣﻌﺎﻣﻼﺕ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻦ ﺩﺭ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﺸﻮﺭ ﺑﻪ «ﺧﺸﻚ‌ﺷﻮﻳﻲ» ﻫﺎﻱ ﺍﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎﹰ ﺯﻳﺮ نظر آن‌ها ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ می‌کردند می‌سپردند ﻭ آن‌ها ﻫـﻢ ﺍﻳﻦ ﺩﻻﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻥ ﺧﻮﺩ می‌دادند  (ﺭﺩ می‌کردند). ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺍﻳﻦ پول‌ها ﺩﺭ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎﻥ می‌افتاد ﻭ ﺑـﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺗﻤﻴﺰ می‌شد. ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎ که شیوه‌ای ﻛﻪ ﮔﺮﻭﻩ «ﺁﻝ ﻛﺎﭘﻮﻥ» ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻤﻴﺰ ﻛﺮﺩﻥ پول‌های ﻛﺜﻴﻒ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ خشک‌شویی‌ها ﻳﺎ "Laundering" ﺑﻮﺩ ﺑﻪ پول‌شویی ﻳﺎ "Money Laundering" ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺷﺪ. (بانک جهانی، چارچوب‌های حقوقی مقابله با فساد، ص88. ، پاورقی_ﻣﺘﺮﺟﻢ).
4. www.undoc.org.
5.  مالیات، ابزار قدرتمند مبارزه با پول شویی است؛ زیراسیستم اصلی روابط متقابل مالی بین یک کشور و شهروندان آن، سیستم یا سیستم‌های مالیاتی است که اغلب، معیارهایی را برای انواع سوابقی که شهروندان و مؤسسات ملزم به نگهداری آن هستند، تعیین می کند. برعکس، یکی از اهداف اصلی پول شویی، جلوگیری از شناسایی مالکیت یا کنترل دارایی هایی است که در اظهارنامه یا بررسیهای مالیاتی مورد شناسایی قرار می‌گیرد که این امر (پرهیز از شناسایی) به منظور فرار از پرداخت های مالیاتی است.
6. باقرزاده،  احمد ، جرائم اقتصادی و پولشوئی، در پیش نویس کنفرانس سازمان ملل متحد علیه ارتشاء و سایر اسناد مرتبط بین المللی، نشر مجد ، 1383 .

4.  قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرائم.ج. رسمی 840، مورخ 10/8/1383.
5. همتی، محمدباقر، تدابیر پیشگیرانه و مجازات در قانون مبارزه با پول‌شویی، تهران، خرسندی، 1391.
6. معظمی، شهلا، جرم سازمان‌یافته و راهکارهای جهانی مقابله با آن، چ اول، تهران، نشر دادگستر، 1384.
7. معاونت آموزش قوه قضائیه، آشنایی با جرم پول‌شویی، تهران، جاودانه، 1387.
8. رهبر، فرهاد، و میرزا وند، فضل‌الله، پول‌شویی و روش‌های مقابله با آن، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1387.

12. ﺳﻠﯿﻤﯽ، ﺻﺎدق، ﺟﻨﺎﯾﺎت سازمان‌یافته ﻓﺮاﻣﻠﯽ، ﭼﺎپ اول، اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻬﺮان ﺻﺪرا، ﺗﻬﺮان، 1382.
13. بانک جهانی، چارچوب‌های حقوقی مقابله با فساد، ترجمه: تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی،
14. ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ملل متحد ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و داروﻫﺎی روان‌گردان ﻣﺼﻮب 1988.
15. کنوانسیون سال 2000 ملل متحد علیه بزه‌کاری سازمان‌یافته فراملی(پالرمو).
16. معاونت آموزش قوه قضائیه؛ سیاست جنایی- تقنینی ایران در جرائم اقتصادی، تهران، انتشارات جاودانه، 1387.
17. دستورالعمل اروپایی مصوب مارس 1990